چهار هفته از اختلالات اینترنتی و فیلترینگ گسترده می‌گذرد. محدودیت دسترسی به شبکه‌های اجتماعی محبوب و پرطرفدار باعث شد کاربران، کسب‌وکارهای خرد و بزرگ و حتی بخش‌های خصوصی و دولتی هم با مشکلات بسیار زیادی مواجه شوند. گزارش‌های منتشر شده از سوی بخش‌های مختلف نشان می‌دهند که میزان آسیب‌های قطعی اینترنت و فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی بر جامعه بالا است.
محدودیت‌های اینترنتی بسیاری از کسبوکارها و استارت‌آپ‌ها را با مشکلات پیش‌بینی نشده و ضررهای گوناگونی مواجه کرده است تا جایی که به گواه بررسی‌ها و آمار نت‌بلاکس، سازمان غیردولتی ناظر بر اختلالات اینترنتی در جهان، خسارت ناشی از قطعی اینترنت در ایران در حدود ۵/ ۱میلیون دلار برای هر ساعت برآورد می‌شود. خسارت وارد شده به کسب‌وکارهای آنلاین حتی شرکت‌های لجستیکی و فعال در حوزه حمل‌ونقل را هم تحت تاثیر قرار داده است؛ هر چه باشد این کسبوکارها در سال‌های اخیر مهم‌ترین گروه مشتریان شرکت‌های پستی را تشکیل می‌دادند. درست به همین دلیل هم بود که در روزهای گذشته مدیرعامل شرکت ملی پست هم اعلام کرد که بعد از فیلترینگ اینستاگرام، درآمد شرکت ملی پست تا یک‌سوم کاهش پیدا کرده است.
کاهش ۲۵ درصدی ارسال مرسولات پستی
در طول دوره همه‌گیری کووید-۱۹ که کسب‌وکارهای آنلاین رونق چشمگیری را تجربه کردند، به تبع آنها و با افزایش تعداد مرسولات‌شان، شرکت ملی پست هم جان دوباره‌ای گرفت. حالا قطعی اینترنت و فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی فعالیت‌های پستی را هم کاهش داده است. در همین راستا مدیرعامل شرکت ملی پست، با بیان اینکه یک‌سوم فرآیندهای پستی به مرسوله‌هایی اختصاص دارند که از طریق پلتفرم‌هایی مثل اینستاگرام معامله می‌شوند و با فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی درآمدهای پستی هم کاهش یک سومی داشته‌اند. مدیرعامل شرکت ملی پست در هفته دوم مهر در گفت‌وگو با مجله «پیوست» و با اشاره به اختلالات اینترنت گفت: «درآمد شرکت پست یک‌سوم کاهش یافته است و این موضوع نشان می‌دهد یک‌سوم مرسوله‌های پستی و معاملات از طریق اینترنت بین‌الملل و پلتفرم‌های خارجی انجام می‌گرفته است.»
لیایی در ادامه و با اشاره به تلاش مدیران از سال‌های گذشته نسبت به تشویق کسبوکارها برای استفاده از پلتفرم‌های داخلی، گفت: «از سال‌های گذشته تاکید مدیران ارشد کشور بر این بوده است که افراد و کسبوکارها از پلتفرم‌های داخلی استفاده کنند که اگر مشکلاتی از قبیل تحریم و فیلترینگ رخ داد، دچار بحران نشوند؛ اما متاسفانه همچنان بستر کسبوکارها روی پلتفرم‌های خارجی بوده و این مساله مشکلاتی را برای اقتصاد کشور پیش آورده است.» لیایی همچنین تاکید کرد که صنعت پست باید برای فرآیندهای تجارت الکترونیکی پیشتاز باشد و این، هدف مهم آن است. او در این باره گفت: «پست لازمه تجارت الکترونیکی است.
اولویت شرکت ملی پست، خدمت‌رسانی است و کسب‌وکار در وهله بعد از خدمت‌رسانی قرار دارد.» با این حال مدیر بخش ارتباط با رسانه‌های شرکت ملی پست معتقد است در حال حاضر هیچ مشکلی در این زمینه وجود ندارد. او به نقل از مدیران این شرکت به «دنیای اقتصاد» گفت: «در ابتدای قطعی و فیلترینگ مشکلاتی وجود داشت، اما با گذر زمان این مشکلات برطرف شده است؛ چرا که شرکت‌ها و کسب‌وکارهایی که با شرکت ملی پست همکاری دارند حالا در شبکه‌های اجتماعی بومی شروع به فعالیت کرده‌اند و آن بخش از کسب‌وکارهایی که در پلتفرم‌های خارجی فعال بوده‌اند و اکنون فعالیت خود را به‌طور کلی متوقف کرده‌اند، تاثیر چشمگیری در کاهش درآمد شرکت ملی پست نداشته‌اند.»
این در حالی است که یکی از مدیران تیپاکس به «دنیای اقتصاد» گفت: «شرکت ما اطلاع دقیقی از نوع فعالیت کسب‌وکارهای مشتری برای ارسال مرسولات ندارد، مگر اینکه آن شخص یا شرکت با ما قرارداد همکاری داشته باشد. به همین خاطر نمی‌توان آمار و ارقام را به‌طور دقیق اعلام کرد، اما به‌طور کلی ۲۰ تا ۲۵ درصد از میزان ارسال مرسولات کاسته شده و طبیعتا این کاهش تماما متعلق به کسب‌وکارهای اینترنتی نیست.» هر چند مسوولان شرکت پست معتقدند که در حال حاضر کسب‌وکارهای مشتری آنها به شبکه‌های اجتماعی بومی مهاجرت کرده‌اند و دیگر در پلتفرم‌های خارجی فعالیت نمی‌کنند، اما آمارها و بررسی‌ها نشان می‌دهند که در واقعیت کسبوکارها نه تنها از پلتفرم‌های داخلی استقبال نکرده، بلکه به کمک ابزارهای فیلترشکن، سعی دارند همچنان در همان پلتفرم‌های محبوب خارجی فعالیت‌شان را دنبال کنند؛ رونق فروش وی‌پی‌ان‌ها هم گواهی بر این مدعاست.
برای مثال بر اساس گزارش «نوین هاب» تعداد کاربران تلگرام پس از فیلتر شدن این پلتفرم رشد ۲۵ درصدی داشته است که نشان می‌دهد کاربران حتی با وجود فیلترینگ و محدودیت‌ها هم ترجیح می‌دهند با استفاده از فیلترشکن‌ها همچنان از شبکه‌های اجتماعی محبوب خود استفاده کنند. گزارش اخیر مرکز پژوهش «بتا» هم نشان می‌دهد از نیمه شهریور تا نیمه مهر ۱۴۰۱، بازدید از پست‌های تلگرامی، رشدی بیش از ۲ برابر داشته است. جدیدترین بررسی‌های مرکز «بتا» نشان می‌دهد که با وجود فیلتر بودن تلگرام، میزان بازدید از پیام‌ها و پست‌های این پیام‌رسان از حدود ۲/ ۱ میلیارد بازدید در بازه زمانی ۱۵ مرداد تا ۱۵ شهریور، به حدود ۸/ ۲ میلیارد بازدید در فاصله ۱۵ شهریور تا ۱۵ مهرماه افزایش یافته و بیش از دو برابر شده است.
این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که فیلترینگ از اواخر شهریور گسترده‌تر شده و به سختی می‌توان از ابزارهای تغییر آی‌پی استفاده کرد. از سی‌ام شهریور ماه، اینستاگرام و واتس‌اپ در ایران فیلتر شدند و برای ساعات بسیاری اینترنت اپراتورها ملی شد؛ علاوه بر فیلترینگ بعضی پلتفرم‌ها، امکان استفاده از ابزارهای تغییر IP نیز سخت‌تر از گذشته شده است. اما آمارها نشان می‌دهد که عملا فیلترینگ شکست خورده و بازدید محتواها در تلگرام نسبت به گذشته حتی بیشتر هم شده است.
وعده حمایت وزیر اقتصاد از کسبوکارها
ضررهای هنگفت کسب‌وکارهای مجازی در یک ماه اخیر صدای اعتراض نهادهای حمایتی مختلف را هم درآورده است. این در حالی است که وزیر اقتصاد از آمادگی این وزارتخانه برای حمایت از این بخش خبر داده و اعلام کرده است که به زودی بسته حمایتی در این راستا نهایی می‌شود. به گزارش روز گذشته «ایسنا»، احسان خاندوزی با اشاره به لطمه‌ای که به کسب‌وکارهای اینترنتی وارد شده است، گفت: «وزارت اقتصاد از همه ابزارهای خود برای ترمیم خسارت به کسبوکارها استفاده می‌کند و همه باید برای ترمیم لطمه‌هایی که در روزهای گذشته به کسب‌وکارهای حقیقی و مجازی وارد شده تلاش کنیم.
دولت هم اهتمام دارد با ابزارهایی که در اختیار دارد، برای جبران خسارت‌های وارده به مردم اقدام کند.» وزیر اقتصاد گفته است که در این زمینه با وزیر ارتباطات گفت‌وگویی داشته است و از سوی وزارت اقتصاد اعلام آمادگی می‌کند که از ابزارهایی چون مشوق‌های مالیاتی برای ترمیم این آسیب‌ها استفاده شود. خاندوزی همچنین اواسط هفته قبل هم مجددا به این موضوع اشاره و تاکید کرده بود که نگران معیشت مردم، اقتصاد، امنیت سرمایه‌گذاری و کسبوکارها است؛ بر این اساس بسته‌ای آماده و ویرایش اولیه آن انجام شده و به چند وزارتخانه و دستگاه دولتی نیز ارسال شده است تا نظر تکمیلی گرفته شود. طبق آنچه وزیر اقتصاد اعلام کرده است، این بسته حمایتی ظرف چند روز آینده نهایی و رسما اعلام می‌شود.
در مورد آسیب اختلالات اینترنت و فیلترینگ گسترده بر اقتصاد کشور، حسین سلاح‌ورزی، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی ایران در همایش روز ملی تجارت الکترونیک گفت: «قطعی اینترنت و فیلترینگ بر تولید ناخالص کشور تاثیرات منفی زیادی به‌جا گذاشته و تقاضای موثر کشور را نیز تا حدی کاهش داده است که در نهایت کشور را با کوچک کردن اقتصاد روبه‌رو خواهد کرد.» او با اشاره به کوچ اجباری کاربران و کسبوکارها به پلتفرم‌های بومی هم گفت: «کوچ دادن کسب‌وکارهای اینترنتی از پلتفرم‌های خارجی به پلتفرم‌های داخلی و بومی، علاوه بر تاثیرات اقتصادی، از لحاظ اعتباری نیز به این کسبوکارها آسیب خواهد زد. ما با اجرای دولت الکترونیک فاصله معناداری داریم و محدودیت‌های اینترنت و فیلترینگ فقط بر کسب‌وکارهای کوچک و فروشگاه‌های آنلاین نمود پیدا نکرده است، بلکه تاثیرات آن بر کسب‌وکارهای بزرگ و همچنین شرکت ملی پست نیز قابل‌مشاهده است.»
در همین راستا، اخیرا یکی از کارشناسان حوزه کار هم با اشاره به اینکه قطع اینترنت و فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی برخلاف طرح توسعه اشتغال در کشور است، گفت: «طبق برآورد‌ها تنها در یک ماه گذشته و دقیقا پس از قطع اینترنت و فیلتر شدن برخی شبکه‌های مجازی، حدود ۳۵۰ هزار شغل آنلاین تعطیل شده‌اند. این در حالی است که با توجه به رویکرد جدید فعالیت‌های اقتصادی در دنیا، استفاده از بستر اینترنت و فضای مجازی یکی از فرصت‌های خوب برای رونق اشتغال است.»
از سوی دیگر، مسوولان صنعت بیمه هم به فکر حمایت از کسبوکارها افتاده و در خصوص اتفاقات اخیر و خسارت‌های وارده به کسبوکارها اعلام کرده‌اند که کسب‌وکارهای اینترنتی که بیمه بوده‌اند، در صورت خسارت، تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرند. در این میان، بر اساس اطلاعاتی که در پایگاه سامانه نظام صنفی رایانه‌ای کشور منتشر شده است و به گفته محسن عامری، دبیر شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی اتاق بازرگانی، حجم بازار اینستاگرام ۴۰ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود و دو میلیون و ۴۰۰ هزار کسب‌وکار در این شبکه حضور دارند.
با این اوصاف و از آنجا که فعلا تخمینی درباره پایان اختلالات اینترنتی و فیلترینگ گسترده شبکه‌های اجتماعی وجود ندارد، مشخص نیست که ضررها و آسیب‌های وارده به کسبوکارها تا کجا خواهد رفت. این در حالی است که سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران هم در گزارشی اعلام کرد که تا ۱۷ مهرماه، بیش از ۴۱ درصد شرکت‌ها ۲۵ تا ۵۰ درصد درآمد خود را از دست داده‌اند و حدود ۴۷ درصد هم بیشتر از ۵۰ درصد کاهش فروش داشته‌اند.